-در اینجا میخواهیم براساس مولفه ها و مفاهیم مکتب تیپ شناسی ام_بی_تی_آی (MBTI=MYERS BRIGGS TYPE INDICATOR) کارکردهای شناختی موجود در داستان جذاب شیخ صنعان ،نوشته ی عطار نیشابوری که در کتاب منطق الطیر به نظم در امده است را بررسی نماییم.
-واقعیت این است که برای ما درمانگران که وظیفه ی راهنمایی مراجعین در مقاطع حساس زندگیشان را به عهده داریم مجهز بودن به روشی که بسرعت بتوانیم ویژگیهای شخصیتی آنها را شناسایی کرده و سپس بر اساس نیازهای واقعیِ وجودیشان ، بهترین راهکارها و استراتژی برای نیل به رشد و تعالی آنها را معرفی نماییم از اهمیت بالایی برخوردار است.
-به زعم ما مکتب “ام بی تی آی” برای کسانیکه با آن کارکرده و با ظرایف آن آشنا گشته اند چیزی فراتر از یک تست قلم و کاغذی برای بدست آوردن یک فورمول چهار حرفی مانند istj یا enfp است.طنز ماجرا در اینجاست که انهاییکه mbti را چیزی بیشتر از یک تست نمیدانند، اغلب حتی این فورمول چهار حرفی را هم بخاطر تمایل ناخودآگاهشان به متفاوت نشان دادن خود با ماهیت درونی و بی نقابِ خویش، اشتباه و غلط به تصویر در میاورند.
-شاید بتوان گفت که مکتب ام بی تی آی بهترین پاسخ را به این سئوالات همیشگی انسانها میدهد که من کیستم؟ و هدف من در زندگی چیست؟
-در واقع کسی میتواند از سرگشتگی وجودی و بی هدفی رهایی یابد که در ابتدا خودش را، یعنی خودِ واقعی اش را که مبتنی بر تواناییهای وی در مواجهه با طبیعت ؛جهان هستی ،رویارویی با جمع انسانهای دیگر و چالشهایی که هنگام تعاملات بین فردی بوجود میاید؛بشناسد و پیدا کند.
-هر شخصی بعد از شناسایی خویش،در مرحله ی بعدی باید به برطرف کردن نقاط ضعف خود بپردازد و رسیدن به تعادل در ویژگیهای چندگانه ی انسان را سرلوحه خویش قرار دهد .
-داستان شیخ صنعان بخاطر اینکه بر بار دراماتیکی ِجذابی که ناشی از فراز و فرودهای افراطی ِ قهرمان داستان است بنا شده، برای ما علاقمندان به تجزیه و تحلیل شخصیتی خوراک فکری خوبی را فراهم آورده است
-از آنجاییکه این نوشته بیشتر بر اساس اصطلاحات روانشناختی تخصصی نوشته شده است در ابتدا بطور خلاصه به معرفی این ترمینولوژی میپردازیم.
❇️ماجرای این داستان اینگونه روایت میشود که:
شیخ صنعان پیری بوده صاحب کمالات که امام و پیشوای مردم زمانه خودش بوده.عطار او را اینگونه با ابیات نغز خودش توصیف میکنه ، بخوانید:
🔥شیخ صنعان پیر عهد خویش بود
در کمال از هر چه گویم بیش بود
شیخ بود او در حرم پنجاه سال
با مرید چارصد صاحب کمال
☸ یعنی ما با فردی حدودا ۵۰ ساله روبرو هستیم که کارکردهای اصلی و خودآگاه خودش رو زیست کرده و حالا احتمالا در معرض #هجوم_سایه_هایش قرار دارد
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
۱-روایات میگویند: او قریب پنجاه سال در کعبه اقامت داشت و هرکس به حلقهٔ ارادت او درمی‌آمد از ریاضت و عبادت نمی‌آسود. شیخ خود نیز هیچ سنّتی را فرونمی‌گذاشت و نماز و روزه بی‌حد به‌جا میآورد.
☸خب پس اصلیترین کارکرد او انجام وظایف روتین مذهبی بوده و طبق آداب و رسوم و سنتها زندگی میکرده، پس کارکرد اول او #حسی_درونگرا یا #Si تشخیص داده میشه که #hero یا #قهرمان تیپ اوست
۲-شیخ حدود چهارصد شاگرد داشت که وظیفه ی آموزش و تربیت آنها را بعهده داشت.همچنین او با مردم و مریدانش رابطه ی خوب و صمیمانه ای داشته است
🔥عطار:خلق را فی الجمله در شادی و غم
مقتدائی بود در عالَم عَلَم
☸پس کارکرد دوم او #احساسی_برونگرا یا #Fe بود.که کارکرد معین او بود.این کارکرد همان #والد_حمایتگر اوست که بتوسط آن به دیگران مدد میرساند و همچنین از کارکرد سوم خویش پرستاری میکند.
۳-اما کارکرد سوم شیخ صنعان،طبق فورمول mbti، #منطق_درونگرا تعیین میشود .کارکرد سوم هر شخص بعلت نارس و نابالغ بودن همچون یک #Eternal_child ( #کودک_ابدی ) است که در حدود سن ۳۵ سالگی تا پنجاه سالگی خود را نشان میدهد.منطق درونگرای شیخ سیستم زندگی و فکری که در پیش داشته است را باید به تجزیه و تحلیل بپردازد و دقت و درستی ان را محک بزند.
این کارکرد شیخ،با تجزیه و تحلیل زندگی تکراری و یکنواخت و ۵۰ ساله ی شیخ ،سئوالاتی بنیان شکن در ذهن او پدید میاورد و کم کم میل به تغییر و ترجیح دادن کیفیت بر کمیت را در روان او شکل می دهد
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
❇️شیخ حدود پنجاه بار به سفر حج رفته و در کشف اسرار معنوی به مقام کرامت رسیده بود
شیخ چند شب پیاپی خواب می‌بیند که مقیم کشور روم شده و بر یک بُت سجده میکند.
☸هر انسانی هشت کارکرد دارد که چهارتای اول آنها تقریبا در حوزه ی خودآگاه و نیمه آگاه قرار دارد
و چهارتای بعدی و معکوس آنها کاملا در ناخودآگاه ِ هر شخصی است
☸و هر شخصی برای رسیدن به کمال باید همه ی این کارکردها را یکی پس از دیگری زیست کند تا به تعادل شخصیتی برسد. و مسیر زندگی با فراز و نشیبهایش عاملی برای رو در رو شدن و زیست کردن همه ی این کارکردهاست.
☸حالا کم کم کارکردهای زیست نشده ی شیخ ،مجالی برای ظهور پیدا میکنند.همچنانکه میدانید #رویا_دیدن یکی از اصلیترین راه های ورود به ناخودآگاه هر کسی است. و در شیخ صنعان نیز یک الهام و رویا ،او را وارد مرحله ی زیست کارکردهای در سایه میکند.
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
۴-شیخ با مریدانش به روم سفر میکند و در آنجا دختری ترسایی (نوعی مذهب مسیحی) را می‌بیند و عاشق او میشود🤦♂
❤️از قضا را بود عالی منظری
بر سر منظر نشسته دختری
❤️دختری ترسا و روحانی صفت
در ره روح اللهش صد معرفت
🔥هر دو چشمش فتنه عشاق بود
هر دو ابرویش بخوبی طاق بود
🔥لعل سیرابش جهانی تشنه داشت
نرگس مستش هزاران دشنه داشت
☸کارکرد چهارم هر شخصی که در آخرین لایه های نیمه آگاه قرار دارد و چندان شفاف و واضح نیست، برای هویدا و آشکار شدن خود نیاز به فرایندی بنام #فرافکنی دارد تا مانند یک نگاتیو افکنده شده بر روی پرده ی سینما،با بازتاب خود بر روی #جنس_مخالف بتواند برای هر شخصی قابل تماشا ومشاهده گردد.
به کارکرد چهارم(مغلوب) هر شخصی،آرکیتایپ #آنیما_آنیموس گفته میشود چرا که در مردان از طریق فرافکنی وجه زنانه (آنیما) و در زنان با فرافکنی وجه مردانه (آنیموس) بر روی جنس مخالف قابل مشاهده میگردد
🔥دختر ترسا چو برقع بر گرفت
بند بند شیخ آتش در گرفت
🔥عشق دختر کرد غارت جان او
کفر ریخت از زلف بر ایمان او
🔥شیخ ایمان داد و ترسائی خرید
عافیت بفروخت رسوایی خرید
☸ ودر این داستان،شیخ صنعان با فرافکنی وجه زنانه یا آنیمایی خودش بر روی یک دختر مسیحی وارد این مرحله میگردد.کارکرد چهارم شیخ، #شهود_برونگرا یا #Ne است.شیخی که پنجاه سال زندگی یکسان و تکراری عبادت و مجاورت کنار کعبه را داشته و همه زندگی خود را در #شرق گذرانده، حالا بخاطر عاشق شدن بر یک دختر #غربی ،مجبور به تجربه و آشنایی با پدیده های جدید دنیا و #سفر_به_غرب میگردد.
شهود برونگرا هر آدمی را مجبور میکند که به تماشای پدیده های ناشناخته دنیا بپردازد و با مشاهده ی آنها به وجد آمده و از پوسته ی قدیمی خود بیرون بیاید.
و جالب است که این مرحله فقط با فرافکنی آنیمایی و عاشقی رخ میدهد تا انرژی لازم برای این تغییر بزرگ بوجود آید
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
☸ خب حالا با این انقلاب بزرگ روحی چهار کارکرد در #سایه ی شیخ هم سر برمی آورند.
❇️ شیخ بیش از یک ماه برای وصال دختر عجز و لابه میکند. دختر برای شیخ چهار شرط می‌گذارد:
سجده کردن بر بت، سوختن قرآن،
نوشیدن خمر و دست شستن از ایمان
۵-کارکرد پنجم شیخ که به #ضد_قهرمان یا #opposite personality معروف است.بر عکس کارکرد اول هر شخصی است.و در شیخ #حس_برونگرا یا #se شروع به زیست شدن میکند.
🔥عاشقی را چه جوان چه پیر مرد
عشق بر هر دل که زد تاثیر کرد
☸لذت بردن از دنیا ،زندگی در لحظه، دم غنیمت شماری،لذت بردن از جسم و جنس مخالف،تجربه ی نوشیدن و خوردن چیزهایی که پیش ازین ممنوع و حرام بوده.ریسک کردن و شکستن قواعد و قوانین ،از خصوصیات این کارکرد است.
حالا ما چهره ی جدید و غیر منتظره ای را از شیخ صنعان مشاهده میکنیم.او تبدیل به ضد خود شده است.حالا او علاوه بر اجرای شروط ِ دختر ترسا، یکسال نیز به جای کابین(مهریه) دختر برای او خوکبانی میکند.
۶-کارکرد ششم هر شخصی به #senex یا ساحره معروف است که بر عکس کارکرد دوم است.یعنی اگر قبلا در خوداگاه کارکرد دوم که حکم ِوالد حمایتگر را داشته است وجود داشت ،حالا والد سرزنشگری پیدا میشود که کارکردهای خودآگاهی را زیر سئوال برده و به محاکمه میکشد.در اینجا #Fi یا #احساس_درونگرا وارد عمل میشود.و با شخصی کردن باورهای شیخ ،ایدیولوژی و اعتقادات پیشین او را به سخره میگیرد تا آنها را زیر پا گذاشته و ازین به بعد طبق معیارهای شخصی جدید خودش و نه آنچه در جامعه ی او معیار و استاندارد بوده ، زندگی کند
۷-کارکرد هفتم هر شخصی به #trickster یا #حقه_باز معروف است.این کارکرد در سایه، هرمس وار عمل میکند و با گرفتن احساس گناه و توجیه کردن و وجه منطقی پوشاندن به عملکرد جدید هر شخصی ،او را در زیست کردن سایه ها همراهی میکند تا کودک درون بدون احساس محدودیت به شیطنت بپردازد
🔥شیخ چون در حلقه زنار شد
خرقه آتش در زد و در کار شد
دل ز دین خویشتن آزاد کرد
نه ز کعبه نه ز شیخی یاد کرد
☸و در اینجاکارکرد Te یا #منطق_برونگرا در شیخ به او کمک میکند که بدون ترس از ملامت مردم و طرفداران، مسیر جدید زندگی و مسیحی شدن را بر مسلمان ماندن ترجیح بدهد و جسورانه و مستحکم به پیش رود تا نتیجه بگیرد
۸-مریدان از بازگشت شیخ ناامید می‌شوند و به دیار خود بازمی‌گردند. یکی از این مریدان که در سفر با شیخ نبوده است به امید بازگشت شیخ به روم سفر میکند و در آنجا ۴۰ روز برای شیخ به دعا و تضرع می‌نشیند. سرانجام پیامبر اسلام را در خواب می‌بیند و مژده بازگشت شیخ را میگیرد
☸ کارکرد هشتم هر شخص که به #عفریت یا #demon نیز معروف است.جاییست که تمامی احساسهای شکست و ناکامی در آنجا جمع میگرددو موجبات ملامت و خود سرزنشگری میشود.
و درین داستان کارکرد #Ni یا #شهود_درونگرا این کارکرد را شکل میدهد.
☸شهود درونگرا با بالا و پایین کردن تمامی اتفاقات در شیخ و مشاهدی سیر زندگی او، سعی می کند تمامی اطلاعات را یکجا جمع کرده و دست به نتیجه گیری جدیدی بزند.حالا با بررسی همه ی مراحل زندگی از حس درونگرا تا حس برونگرا و همه ی تصمیمات احساسی و منطقی،به استنتاج میپردازد و با ایجاد یک الگو و طرحواره ،استراتژی جدیدی برای زندگی در اختیار فرد قرار می دهد.
شیخ سرانجام از قید عشق دختر آزاد میشود و این بار با خوابی که دختر می‌بیند؛ دختر عاشق شیخ میشود و با او به دیار شیخ می‌رود و مسلمان میشود( این مسلمان شدن ِ دختر مسیحی؛کنایه ای است از #یکی_شدن_خودآگاه_با_ناخودآگاه ). دختر در خواب می‌بیند که آفتاب به کنارش افتاده و به او می‌گوید با شیخ روان شو.
⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️⬇️
☸حالا شیخ با زیست کردن ِ زیست نشده هایش و بر طرف شدن هیجاناتش و به حوزه ی آگاه آوردن تمامی سایه هایش ،بین درون و بیرون،بین نیازهای جسم با نیازهای روان،بین دنیا و آخرت خود تعادل بوجود میآورد و سفر قهرمانی خویش را به انتها میرساند و به تعبیر یونگ با خودآگاه کردن ِ ناخودآگاه #خدا_گونه میگردد