ریتالین از افسانه تا واقعیت

– وقتی خانواده ها دست بچه ی بیش فعال خود را می گیرند و او را برای درمان  نزد یکی از ما روانپزشکان می آورند، متوجه می شوم که هاله ای از خرافات و سوتفاهم ها پیرامون داروهای مخصوص بیش فعالی یعنی ریتالین در ذهن آنها و نیز در افکار عمومی وجود دارد.معمولا برای بار اول مادری که از اذیتهای فرزندش به ستوه آمده است به تنهایی(و بدون حضور پدر که اساسا با مراجعه به روانپزشک و روانشناس مخالف است) و یا بنا بر خواسته ی معلم یا مشاور ِ مدرسه،فرزند خود را برای ویزیت به مطب دکتر می آورد و وقتی روانپزشک به وی می گوید که لازم است فرزند شما برای مدتی قرص ریتالین را مصرف کند، وی منقلب می شود و گریه می کند و میگوید که از عوارض این قرص می ترسد چون چیزهای بدی در مورد  آن شنیده است.مادران می گویند آنطور که شنیده اند ،این قرص از شیشه ساخته شده است…می ترسند که این قرص اعتیاد آور باشد...می ترسند که مبادا قَدِّ فرزندشان با خوردنِ این قرص کوتاه بماند …و می ترسند که بخاطر این عوارض ِ احتمالی، از طرف شوهرشان  مورد شماتت قرار گیرند.این باورهای اشتباه به قدری قوی است که وقتی روانپزشک با توضیحات خود منافع و مزایای این قرص را برای آنها توضیح می دهد و سو تفاهم ها را برطرف می کند  باز هم مادری که کودک بیش فعال دارد ،از ته دل آنها را باور نمی کند و بعد از گرفتن نسخه،دارو را از داروخانه نمی گیرد یا اگر بگیرد تا ماه ها از دادن آن به فرزندش اجتناب می کند.

-اما مشکلات تحصیلی و رفتاری فرزند ِ او  همچنان ادامه پیدا می کند وکم کم آنقدر وخیم می گردد که عُذر کودک را از مدرسه می خواهند و پرونده وی را زیر بغلش گذاشته،او را اخراج می نمایند.بدین ترتیب مقاومتی که در ذهن اولیا وجود دارد مانع از بهره مند شدن فرزندشان از دارویی می گردد که بی اغراق تاثیری معجزه آسا در اصلاح رفتار و در بالا بردن قدرت یادگیری وی دارد.بهر حال با گذشت زمان و  بعد از کش و قوسهای فراوان،نه تنها مادر بلکه  پدرِ کودک ِ بیش فعال نیز که پیش ازین مخالف سرسخت درمان بود،به مصرف این قرص راضی می گردند.

-بهرحال مدتی بعد از اینکه فرزندشان ریتالین را مصرف میکند،آنها متوجه تاثیر بسیار خوب دارو و همچنین بی خطر و عارضه بودن آن می گردند و اینجاست که لبخند رضایت بر روی لبانشان نقش می بندد و از روانپزشک خود تشکر و قدردانی کرده و اذعان می دارند که شنیده های آنها صحت نداشته و ای کاش زودتر از اینها مراجعه می کردند. این شنیده ها که بیشتر خُرافه و افسانه اند تا واقعیت،اینها هستند:

افسانه های پیرامون ریتالین:

۱- ریتالین یک ماده ی مخدر همانند شیشه است.
-واقعیت: ریتالین یک داروی محرک است که ترشح دپامین و نور اپی نفرین را در مغز زیاد می کند.و منجر به افزایش تمرکز و توجه فرد مصرف کننده می گردد.این دارو توسط شرکتهای دارویی بصورت علمی و با دوز های مشخص و پس از سالها آزمایش  تولید می شود.این دارو تحت نظر دقیق پزشکان تجویز و مصرف می گردد و هیچ مناسبتی با مواد مخدر که بصورت غیرقانونی تهیه و توزیع می گردند ندارد.مگر اینکه فرد مصرف کننده سر خود و بدون نظر پزشکش تعداد زیادی از این قرص را مورد سومصرف قرار دهد که در اینصورت این دارو می تواند خطرناک و وابستگی آور گردد.

۲- ریتالین دروازه اعتیاد به مواد مخدر است.
-واقعیت:خیر، چیزی که ما روانپزشکان در طول سالها تجویز این دارو تجربه کرده ایم اصلا اینگونه نیست.واقعیت این است که اگر ریتالین پس از تشخیص صحیح و بعنوان یک نسخه ی درمانی (با دوز و تعداد و ساعات و طول دوره ی مشخص)مصرف شود هیچ گونه اعتیادی در پی نخواهد داشت.از آنجاییکه خود ِما پزشکان نیز سرنوشت بیماران مان را پیگیری می کنیم  مشاهده گر این مطلب هستیم که کودکانی که زمانی مصرف کننده ی ریتالین بوده اند ،اینک بدل به نوجوان یا جوانان برومندی شده اند که کاملا سالم و عاری از آلودگی به هرگونه سومصرفی هستند.
۳- چون برای گرفتن ریتالین باید پرونده درست کنیم پس مصرف آن مشکوک است.
-واقعیت:چون این دارو از سوی برخی سودجویان در بازار آزاد  مورد خرید و فروش قرار میگیرد پس لازم است توسط وزارت بهداشت مورد نظارت کامل قرار گیرد.برای جلوگیری از سواستفاده ی دلالان دارویی این دارو فقط به کسانی که نسخه ی معتبر از یک روانپزشک ارائه می کنند   وپس از احراز هویت،تحویل داده می شود.
۴- ریتالین قد را کوتاه می کند.
-واقعیت:خیر.نه مقالات علمی  و نه مشاهده و تجربه ی ما روانپزشکان که مراجعین خود را از کودکی تا جوانی مورد ارزیابی و پیگیری قرار می دهیم هیچکدام این شایعه را تایید نمی کنند. البته مصرف ریتالین اگر قبل از وعدهای غذایی داده شود اشتها را تا حدودی کم می کند ولی تاثیر مستقیمی روی قد نخواهد داشت.


۵-تشخیص بیش فعالی ساخته و پرداخته ی شرکتهای دارویی برای فروش بیشتر است.
-واقعیت:این تفکر که ناشی از تئوری توطئه است نمی تواند صحت داشته باشد چون بیش فعالی یک تشخیص و پدیده ی عینی است که در صورت عدم توجه به آن ،کودک دچار شکست در فرصتهای تحصیلی میگردد.تفاوت بین کودکان درمان نشده با کودکانی که مورد رسیدگی قرار گرفته اند کاملا واضح است.
۶-بیش فعالی فقط و فقط ناشی از نداشتن دیسیپلین و عدم تربیت صحیح والدین است.
-واقعیت:خیر .درست است که تعدادی از والدین با حمایت بیش از حد از فرزندان خود و عدم اجرای قوانین تربیتی، موجبات بی مسولیتی و لوس شدن آنها را فراهم می آورند اما ما روانپزشکان در مطبهای خود شاهدیم که حتی پدر و مادرهای بسیار اصول مند و با دیسپلین هم از نتیجه ندادن ِ روشهای تربیتی ِ خود در مقابل فرزند بیش فعالشان شاکی هستند. این مطلب گواهی برای است که اختلال بیش فعالی یک زمینه ی زیست شناختی(بیولوژیک) دارد تا زمانیکه مورد مداوا قرار نگیرد،اصول رفتاردرمانی و تربیتی ِ والدین  به تنهایی کارساز نخواهد بود.در ضمن اعمال دیسپلین سفت و سخت بدون توجه به سایر روشها،ممکن است موجب بدتر شدن اوضاع و تشدید مشکلات کودک بیش فعال گردد.همانطور که شما یک آدم فلج را به زور و تهدید نمیتوانید وادار به راه رفتن کنید،کودک بیش فعالِ درمان نشده را هم نمیتوانید بدون در نظر گرفتن اساس زیست شناختی این بیماری،تغییر دهید.بیش فعالی یک بیماری یا اختلال است که جای هیچ انکاری ندارد.

۷- معلمها برای راحتی کار خودشان است که تشویق به مصرف ریتالین می کنند.
-واقعیت: خیر.اتفاقا هنوز که هنوز است برخی از معلمین ایرانی خانواده های شاگردان  خود را از آمدن نزد روانپزشک برحذر می دارند.اما آن دسته از معلمینی هم که دانش آموزان خود را ارجاع می دهند صرفا با ثبت نمرات آنها و گزارش رفتار دانش آموز مبتلا، شرایط لازم برای استنتاج و به تشخیص رسیدن روانپزشک را فراهم می آورند.یک روانپزشک حاذق با شنیدن گزارشات از دو حوزه ی خانه و مدرسه و با تیک زدن معیارهای تشخیصی به نتیجه ی قطعی میرسد و اینگونه نیست که صرفا بخاطر شنیدن شِکوه های یکطرفه از یک منبع اطلاعاتی ،به نوشتن نسخه مبادرت ورزد.واقعیت این است که اغلب معلمان زحمتکش و دلسوز هستند و در خط اولِ مواجهه با کودکان بیش فعال قرار دارند.
۸- هر کس که با خوردن ریتالین تمرکزش خوب شود در واقع بیش فعال است.
-واقعیت:خیر.چون هر کسی با خوردن این قرص تمرکز بالاتری پیدا می کند ولی این به معنای آن نیست که وی دچار بیماری یا اختلال بیش فعالی باشد.بلکه این ناشی از افزایش ترشح دپامین در مغز است که برای همه رخ خواهد داد.
۹- هرکسی که در امتحانات نمره ی پایین می آورد لازم است ریتالین مصرف کند.
-واقعیت:هرچقدر که ما از سالم بودن مصرف ریتالین در صورت تجویز صحیح در دوران مدرسه از ابتدایی تا دبیرستان صحبت می کنیم ولی به همان میزان،  نسبت به مصرف نابجا  و خودسرانه ی این قرص در بزرگسالان هشدار می دهیم.ما از بزرگسالانی که جسورانه و بی تدبیر و بطور غیرقانونی این قرص را مصرف(شما بخوانید:سومصرف) کرده بودند، تصاویر مشمئز کننده  و ناگواری را در خاطر خود بیاد داریم.بعنوان نمونه بنده در یک مورد شاهد مصرف روزانه نود (۹۰) عدد ازین قرص در فردی بودم که برای ایجاد خلاقیت و کار هنری خود را به آن وابسته کرده بود .لاغری بسیار شدید ،بیخوابی چند روزه ،لرزش تمام بدن ،حرکات غیر ارادی و تیک  در صورت،توهمات و رفتارهای نامناسب با شان و شخصیت در وی مشاهده می گردید و حریصانه بدنبال پیدا کردن این قرص و افزایش تعداد آنها بود.شرایطی که جز بستری کردنِ او، راه دیگری برای ما باقی نگذاشته بود.
۱۰-وقتی کودک به نوجوانی و بلوغ رسید باید این دارو را قطع کند.
-واقعیت:بیش فعالی یک اختلال  زیست شناختی و غیر قابل انکار   در شخص مبتلاست و صرفا با گذشت زمان نمیتوان امید داشت که کاملا برطرف گردد.هشتاد درصد کودکان دبستانی درجاتی از این اختلال را تا نوجوانی و پنجاه در صد نیز آنرا تا بزرگسالی با خود حمل می کنند.
۱۱-چون فرزند ِ من شیطنت ندارد،پس بیش فعال نیست و نیاز به ریتالین ندارد!

-واقعیت:ADHD (اختلال بیش فعالی و کمبود تمرکز) دو فُرم دارد.یک)کمبود تمرکز همراه با پرفعالیتی،ب)کمبود تمرکز به تنهایی و بدون بیش فعالی.که بطور مصطلح به هر دوی اینها بیش فعال گفته می شود و  فُرم دوم هم باید مورد مداوا واقع شود

۱۲-هر کسی ریتالین بخورد سرانجام  به این دارو معتاد خواهد شد؟ 

-واقعیت:خیر.هیچ یک از کسانیکه با تشخیص صحیح و زیر نظر یک متخصص درمان شده اند،به این دارو وابسته نگردیده اند.و اگر شما در جامعه شاهد اعتیادِ اقلیتی نسبت به این دارو بوده اید در صورت ریشه یابی ،به انگیزه ها و دلایل زیر خواهید رسید:
۱- مصرف خودسرانه ی ریتالین به قصدِ  لاغری و کاهش وزن.
۲-مصرف خودسرانه ی ریتالین برای شب بیداری و نخوابیدن.
۳-مصرف خودسرانه ی ریتالین به نیت گرفتن نمرات بالا در امتحانات (قابل توجه کسانی که این قرص را به نام قرص شب امتحان می شناسند.)
۴- مصرف نابجا و خود سرانه ی دارو برای لذت بردن و کسب نشئگی(euphoria).
۵-مصرف نابجای دارو برای افزایش راندمان کاری و خلاقیت.

۶- مصرف ریتالین بصورت غیر خوراکی.یعنی بصورت ِ:پودر یا تزریقی  یا استنشاقی.

–  توصیه های ضروری: 
۱– توجه داشته باشید که تمام داروهای روانپزشکی فقط بنابر تشخیص یک روانپزشک که از مکانیسم اثر آن‌ها و از نحوهٔ تعامل نروترانسمیتر‌ها و رسپتور‌ها در سلولهای عصبی آگاهیِ کامل داشته و برآن‌ها مسلط است قابل تجویز است .مصرف خودسرانهٔ دارو‌ها آن هم فقط با کسبِ اطلاعات سَرسَری از صفحات اینترنتی و یا توصیه‌های ناقصِ دانشجویی و یا با الگو گرفتن از نسخهٔ سایر بیماران و تهیه آن‌ها از مراکز غیر مجاز خیابانی، بسیار خطرناک بوده و عواقب آن غیر قابل پیش بینی است.

۲-آگاه باشید که سود و زیان یک دارو،باید در مقایسه با یکدیگر سنجیده شود و به صِرف وجودِ یک عارضهٔ کوتاه مدت،نباید یک فرد نیازمندِ درمان را،از مصرف دارویی که می‌تواند او را به سمتِ یک زندگی سالم و پر از آرامش سوق دهد، محروم کرد.

نویسنده: دکتر پرویز علی وردی (روانپزشک).

-تلفن:۸۸۵۵۶۹۴۶،تلگرام:۰۹۳۳۷۴۳۱۹۵۵
-وبسایت:  www.parvizaliverdi.com